Vrij, maar voor altijd gevangen

De zwarte fluwelen gordijnen van zijn kamer zijn gesloten. Door een smalle kier valt een streep licht naar binnen. Het licht schijnt precies op de donkergroene fauteuil schuin tegenover hem. De vlokken stof op de leuning verraden dat de stoel er al een tijd ongebruikt bij staat. Het is dag, maar zo voelt het niet voor Johan*. In zijn hoofd is het donker. Zwarte wolken vullen al jarenlang zijn brein. Altijd. Dag in, dag uit.

Zijn eerste levensjaren waren goed geweest. Johan was een blij ventje dat graag buiten speelde. Hij had een groep vrienden om zich heen en samen maakten ze lol. Zijn ouders hadden het niet breed, maar dat maakte voor Johan niets uit. Veel hadden hij en zijn vriendjes niet nodig om een dag te vullen. Van een paar flinke takken maakten ze een boomhut. Een leeg blikje werd een voetbal. En als ze zich wel een keer verveelden, was kattenkwaad uithalen een vermakende bezigheid.

In de jaren die volgden, ging Johan met plezier naar school. Daar behoorde hij tot de middenmoot. Hij blonk niet heel erg uit in dingen, maar hij presteerde goed genoeg om door te stromen naar een opleiding die hem voorbereidde op een baan als arts. Hij genoot zichtbaar van dat vooruitzicht en niets leek een zonnige toekomst hem in de weg te staan. Maar toen werd het mei 1940. Donkere wolken pakten zich samen boven Nederland en het uitzicht op een zonnige toekomst verbleekte. Want ook al had Nederland een neutrale status in de Tweede Wereldoorlog; de Duitsers vielen ons land toch binnen. Binnen een paar dagen was het Nederlandse leger gecapituleerd en al snel daarna bleek dat Johan tot de groep behoorde die de Duitse bezetters als een doelwit hadden gekozen. Johan kwam namelijk uit een Joods gezin. In het begin kon Johan nog gewoon naar school, maar na een aantal maanden werd de toegang hem daar ontzegt. En daarna ging het snel. Hij mocht niet meer voetballen, niet meer zwemmen, niet meer naar de bioscoop. Zijn vrienden haakten één voor één af, want ze wilden geen enkel risico lopen. Natuurlijk zag Johan de pijn in hun ogen toen ze hem de rug toe keerden, maar wat kon hij doen. De situatie was onhoudbaar.

Maandenlang vluchtten Johan en zijn ouders van onderduikadres naar onderduikadres. Ze reisden van Amsterdam naar Zeist naar Roermond. Het opgejaagde gevoel en de angst maakten van Johan een iel mannetje. Van zijn vrolijke en open karakter bleef niets meer over. Toch voelde hij zich strijdbaar. Ergens wilde hij nog altijd die arts worden. Ook al vervloog de hoop op dat vooruitzicht met het verstrijken van de tijd.

Een lichtpuntje gloeide toen hij bij een Limburgs gezin belandde waar nog meer Joodse mensen ondergedoken zaten. Eén daarvan was Anna. Anna met haar prachtige groenblauwe ogen. Ze was een verlegen jongedame, die maar drie maanden jonger bleek dan hij en ze deelden dezelfde droom; arts worden. Door haar gesloten houding praatten Anna en hij niet veel met elkaar, maar dat hoefde ook niet. Johan voelde aan alles dat dit een bijzondere vrouw was. Een vrouw met wie hij gelukkig zou kunnen worden. Via het gezin waarbij ze zaten ondergedoken, kregen ze de beschikking over studieboeken en lazen Anna en hij uren en uren aaneen. Vaak stilzwijgend, maar Johan hoefde maar een tel in Anna haar prachtige ogen te kijken en hij voelde dat het goed zat. Zij werd zijn houvast. Door haar kon hij weer lichtpuntjes zien in zijn gitzwart geworden toekomstbeeld. Op het onderduikadres in Limburg konden Johan en zijn mede-onderduikers lang blijven. Er was relatief weinig politie op de been die hier op zoek was naar Joodse mensen. Hierdoor konden ze zelfs af en toe even naar buiten. Niet voor lang, maar een luchtje scheppen was al zo fijn.

Nadat er bijna vijf maanden waren verstreken, schrok Johan op een nacht wakker. Hij had een verschrikkelijke droom gehad waarin ‘zijn’ Anna niet meer bij hem was. Door een klein kiertje van de houten planken die voor de ramen van de boerderij waren gespijkerd, scheen het licht van een lantaarnpaal op de slaapplek van Anna, die tot zijn grote schrik onbeslapen bleek.

Minuten werden uren en uren werden een dag. De hoop op de terugkeer van Anna, die Johan direct na zijn ontdekking van het onbeslapen bed nog voelde, ebde langzaam maar zeker weg. Een dag werd een week en een week werd een maand.

Johan blokkeerde. In zijn lichaam voelde hij energieën komen en gaan, maar er vloeide geen traan. Zijn lichaam stond op slot. Alsof hij het gevoel voor Anna voor altijd wilde opsluiten. Dit was het enige wat hij nog van haar had. Het enige waarop hij nog enigszins overeind kon blijven staan om een toekomst tegemoet te gaan. Maar hoe langer de dag van Anna haar verdwijning weg was, hoe moeilijker Johan het vond om nog bij dat intense gevoel te komen. Alsof zijn lichaam de controle had over de lichtpuntjes en ze één voor één liet doven.

Johan en zijn ouders overleefden de oorlog dankzij hun gouden onderduikadres in Roermond. Ze maakten de bevrijding van Zuid-Nederland van dichtbij mee. Het was najaar 1944. Mensen gingen de straat op om de vrijheid te vieren. Mensen lachten, mensen juichten. De geallieerden werden als helden onthaald. Maar hoe groot de opluchting ook door de Limburgse straten klonk; Johan kon zich er niet volledig in mee laten gaan. Het voelde voor hem alsof hij het tafereel vanaf de zijlijn bekeek. Natuurlijk was hij blij dat hij weer naar buiten kon wanneer hij dat wilde en dat hij weer aan een toekomst kon gaan bouwen die hij voor ogen had. Maar ergens miste hij de glans. De glans die Anna zijn leven had gegeven.

Na de bevrijding van de rest van Nederland verstreken er maanden voordat Johan erachter kwam wat er met Anna was gebeurd. Ze bleek opgepakt en gedeporteerd naar concentratiekamp Sobibór, waar ze uiteindelijk vlak voor het einde van de oorlog is gestorven door uitputting. Waarschijnlijk was ze de bewuste nacht van zijn nare droom stiekem een luchtje gaan scheppen en heeft ze de pech gehad de Duitse bezetter tegen het lijf te lopen. Het bericht dat Anna, zijn Anna, niet meer leefde, zorgde ervoor dat bij Johan het licht voor altijd uitging. De schakelaar definitief omgezet.

Ondanks de zwarte wolken in zijn hoofd, werd Johan wel een gerenommeerd huisarts, zoals hij vroeger altijd droomde. Hij was goed voor zijn patiënten en hij ontving zelfs een speciale onderscheiding voor zijn oneindige inzet die hij vertoonde. Ook toen hij allang met pensioen mocht, bleef hij doorgaan met het uitoefenen van zijn vak. Net zolang tot zijn lichaam het niet meer toeliet.

Door zijn fysieke ongemakken belandde Johan uiteindelijk in een verzorgingshuis. De plek waar hij nu al jaren zit. In een kamer waar de gordijnen nagenoeg altijd gesloten zijn. Waar het zwart van het donker uiting geeft aan zijn gemoedstoestand. Waar de smalle kier tussen de gordijnen een kleine lichtbundel laat schijnen op de donkergroene fauteuil schuin tegenover hem. De stoel waar Anna had moeten zitten. De plek waar het flauwe schijnsel van het licht Johan nu doet denken aan haar fel groenblauwe ogen. De ogen die zijn gegaan, maar door Johan zijn ogen altijd zullen blijven voortbestaan.

4 mei

Vandaag is het 4 mei. Op deze dag zijn wij in Nederland even stil. Staan wij even stil en word ik even stil bij de gedachten aan al die mensen die zijn gegaan, omdat zij waren wie zij waren. Omdat Anna was wie ze was.

Omdat ze hebben gevochten en gestreden voor onze vrijheid. Of omdat zij opstonden voor onze toekomst. Voor de toekomst van Nederland. Voor mijn toekomst. Een toekomst waarin wij in vrijheid mogen leven. Een luchtje mogen scheppen wanneer wij dat willen. Laat die toekomst nooit, maar dan ook nooit verloren gaan…

* Johan is een fictief personage die voor mij symbool staat voor de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog. Overleefd, bevrijd, maar voor altijd gevangen in verschrikkelijke herinneringen.

4 Responses to “Vrij, maar voor altijd gevangen”

  1. Mooi verhaal! Tot de volgende keer. Groet, Jurriaan (Den Burgh)

  2. Wat mooi geschreven Von. Kippenvel , als je bedenkt wat een oorlog met je kan doen. Vrijheid is een rijk en kwetsbaar bezit.

  3. Heel mooi geschreven!

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.